Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қоры АҚ Бас директоры А.М. Курмановтың сұхбаты
Сұрақ:
Алмас Мухаметкәрімұлы, өткен жылдың соңында ҚР Президенті Қ.К.Тоқаев жаңа редакциядағы «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» ҚР Заңына қол қойды. 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап ол күшіне енді. Осы Заңда еліміздің азаматтары үшін қандай өзгерістер қарастырылған?
Жауап:
Заң ҚР Тұңғыш Президенті - Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың 2018 жылғы 10 қаңтардағы Қазақстан халқына арнаған «Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайындағы дамудың жаңа мүмкіндіктері» атты Жолдауында айтылған Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан төленетін әлеуметтік төлемдер мөлшері мен еңбек өтілінің арасындағы байланысты нығайту үшін жасалған.
Міндетті әлеуметтік сақтандыру – жұмыс істейтін халықты әлеуметтік қорғаудың қосымша түрі ретінде 2005 жылдан бастап енгізілді. Осы өткен 15 жыл ішінде Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру қорынан (бұдан әрі - МӘСҚ) әлеуметтік төлемдерді тағайындау параметрлері тұжырымдамалық тұрғыдан қайта қарастырылмаған.
Мысалы, 5 жыл және 10 жыл өтілі бар әлеуметтік төлем алушылар тең жағдайларда бірдей төлем мөлшерін алатын. 2020 жылдан бастап, әлеуметтік төлемдер мөлшерін анықтаған кезде, жүйеде 5 жылдан астам қатысу өтіліне әр жыл үшін жүйеге қатысу өтілінің коэффициенті 2% -ға артты.
Сонымен қатар, жаңа редакциядағы «Міндетті әлеуметтік сақтандыру туралы» ҚР Заңының (бұдан әрі – Заң) негізгі бағыты МӘСҚ еңбекке қабiлеттіліктен айырылуы, асыраушысынан айырылуы, жұмысынан айырылуы жағдайларына әлеуметтік төлемдерді тағайындау параметрлерін қайта қарауға бағытталған.
Мүгедектігі бар адамдардың әлеуметтік қорғалу деңгейін жоғарылату мақсатында, еңбек ету қабілеттілігінен айырылуы жағдайына тағайындалатын әлеуметтік төлемдердің мөлшері медициналық-әлеуметтік сараптама нақты белгілейтін жалпы еңбек ету қабілеттілігінен айырылу денгейіне (30% -дан 100% -ға дейін) сәйкес анықталатын болды
Бұрын орташа коэффиценттер қолданылған. Мәселен, егер бұрын 95% еңбек ету қабілетінен айырылу дәрежесі үшін 0,7 коэффициенті қолданылса, енді жаңадан ол 0,95 болады.
Мысалы, орташа айлық табысы 150 мың теңгені құрайтын, жүйеге 10 жыл қатысу өтілі бар және жалпы еңбек ету қабілеттілігінен айырылу дәрежесі 95% болып белгіленген жұмыскер үшін төлем мөлшері жаңа параметрлерді ескере отырып 53 183 теңгеден 79 394 теңгеге дейін өсті (өсім 49,3%).
Сонымен бірге, аталған жұмыскер 1-топтағы мүгедек үшін 59 872 теңгені құрайтын, мүгедектігі бойынша бюджет қаражаты есебінен мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы алады, сәйкесінше жүйеге қатысушы үшін төлемнің жалпы сомасы 139 266 теңгені құрайды (бюджет және МӘСҚ).
Осылайша, жұмыс істеген және міндетті әлеуметтік сақтандыру жүйесінің қатысушысы болған адам екі жерден (бюджеттен және МӘСҚ) төлем алады, ал жұмыс істемеген адам тек бюджеттен ғана алады.
Асыраушысыз қалған отбасылардың әлеуметтік қорғалуын арттыру мақсатында Заңда асырауындағылар санының коэффиценті арттырылды:
1) асырауында бір адам болса 0,4 -тен 0,5-ке дейін;
2) асырауында екі адам болса 0,5-тен 0,65-ке дейін;
3) асырауында үш адам болса 0,6 -дан 0,8-ге дейін;
4) асырауында төрт және одан да көп адам болса 0,8-ден - 1,0-ге дейін.
Жалпы алғанда, әрбір коэффициенттің өсуі бұрынғы көлемнің 25% құрайды.
Мысалы, орташа айлық табысы 150 мың теңгені құрайтын және 10 жыл жүйеге қатысу өтілі бар асыраушы қайтыс болған жағдайда, асырауындағы үш балаға төленетін әлеуметтік төлемнің мөлшері 45 585 теңгеден 66 858 теңгеге дейін (өсім 46,7% -ға) артты.
Асырауындағы үш балаға бюджет есебінен асырауынан айырылуы бойынша мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақы 57 689 теңгені құрайды, сәйкесінше төлемнің жалпы сомасы – 124 547 теңге (бюджет және МӘСҚ).
Осылайша, нақты әлеуметтік қатерлер туған жағдайда жұмыс істейтін азаматтар бюджеттен мемлекеттік жәрдемақы және МӘСҚ әлеуметтік төлем ала отырып, жұмыс істемейтіндердің алдында басымдыққа ие болады.
Сұрақ:
Мұндай арттырулар әлеуметтік төлем алып жүргендерге әсер ете ме?
Жауап:
Алушыларға теңдей көзқарасты қамтамасыз ету мақсатында 2020 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайға әлеуметтік төлем алушыларға әлеуметтік төлемдерді тағайындаудың жаңа параметрлерін қолдану көзделген. Әлеуметтік төлемнің мөлшері 131,7 мың алушыға көтерілді, оның ішінде:
- еңбек ету қабілеттілігінен айырылуы бойынша 74 346 адам;
-асыраушысынан айырылуы бойынша 44 778 адам;
-жұмысынан айырылуы бойынша 12 549 адам.
Жаңа редакциядағы Заңның аясында көрсетілген әлеуметтік төлемдердің орташа мөлшері 30 % жуық арттырылды.
Сұрақ:
ҚР Үкіметінің 2019 жылғы 9 желтоқсандағы №910 қаулысына сәйкес, МӘСҚ еңбек ету қабілетілігінен айырылуы және асыраушысынан айырылуы бойынша әлеуметтік төлемдердің мөлшерін арттыру көзделген. Осыған байланысты көрсетілген әлеуметтік төлемдерді арттыру қалай жүзеге асырылды?
Жауап:
МӘСҚ әлеуметтік тәуекелдердің алты түрі бойынша әлеуметтік төлем төлеуді жүзеге асырады, оның екеуі – еңбек ету қабілеттілігінен айырылуы және асыраушысынан айырылуы ұзақ мерзімді болып табылады.
Жалпы еңбек ету қабілеттілігінен айырылу дәрежесі шексіз белгіленген жағдайда еңбек ету қабілеттілігінен айырылуы бойынша әлеуметтік төлем азамат зейнеттік жасқа жеткенге дейін төленеді, яғни 40 жылдан аса төленуі мүмкін.
Асыраушысынан айырылуы жағдайына әлеуметтік төлем асырауындағылар 18 жасқа толғанға дейін, ал күндізгі бөлімнің студенті болған жағдайда 23 жасқа дейін төленеді.
Халықтың әлеуметтік әлсіз топтарының өмір сүру деңгейін жақсарту мақсатында Заңда ҚР Үкіметінің шешімі негізінде олардың мөлшерін жыл сайын арттыру көзделген. Осылайша, тағайындау параметрлерін өзгертуге байланысты арттырудан басқа, ұзақ мерзімді әлеуметтік төлемдер 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап осы мерзімге әлеуметтік төлем алушыларға 5 % арттырылды.
Тұтастай алғанда, еңбек ету қабілеттілігінен айырылуы бойынша 76 мың алушыға және асыраушысынан айырылуы бойынша 45 мың алушыға әлеуметтік төлемдер мөлшері қосымша 5 % артты.
Сұрақ:
Новая социальная политика Президента РК Токаева К.К. направлена на поддержку людей, оказавшихся в трудной жизненной ситуации. В этой связи, одним из приоритетов является помощь безработным во время поиска новой работы. Как решается этот вопрос в рамках Закона в новой редакции?
Жауап:
Буквально на днях, в январе 2020 года Директор-распорядитель Международного валютного фонда Кристалина Георгиева, выступая в Институте международной экономики Петерсона в Вашингтоне, заявила, что мировая экономика рискует вернуться в эпоху Великой депрессии, вызванной неравенством между разными группами населения стран и нестабильностью финансового сектора. В этой связи, во многих странах мира предпринимаются меры по нивелированию вызовов, связанных с потерей работы и усилением неравенства.
Сегодня в Казахстане проходят процессы социальной модернизации. Концепцией социального развития Республики Казахстан до 2030 года отмечено, что стержневой принцип солидарной ответственности государства, работодателя и гражданина за создание справедливого общества получит новое развитие в казахстанской социальной модели через расширение обязательного и добровольного страхования.
В этой связи, наш Закон в новой редакции предусматривает в том числе повышение социальной защищенности лиц, потерявших работу и занимающихся активным поиском работы.
Социальная выплата на случай потери работы из ГФСС назначается лицам, потерявшим работу и зарегистрированным в качестве безработного в Центре занятости населения по месту жительства.
Если раньше уровень замещения дохода по потере работы составлял 30% от среднего дохода за последние 2 года, то по новому Закону указанный показатель увеличен до 40%.
Вместе с тем, если ранее указанная выплата назначалась от 1 до 4-х месяцев, то с 2020 года от 1 до 6 месяцев в зависимости от стажа участия в системе обязательного социального страхования.
Например, работнику со среднемесячным доходом в 150 тыс. тенге, стажем участия в системе 10 лет, зарегистрированному в качестве безработного размер социальной выплаты на случай потери работы увеличился с 45 000 тенге до
66 000 тенге (рост на 46,7%). При этом данная выплата будет выплачиваться
6 месяцев вместо 4 месяцев как раньше.
Вопрос: Какие еще новеллы для наших граждан предусмотрены Законом РК «Об обязательном социальном страховании» с 1 января 2020 года?
Жауап:
Глава государства на встрече с участниками Президентского молодежного кадрового резерва 15 января 2020 года подчеркнул: «Мы ищем оптимальную модель социальной политики государства».
Как известно, мир вступил в эпоху цифровизации. У нас в стране также внедряются элементы Индустрии 4.0. Сегодня реализуется концепция «слышащего государства».
К примеру, Законом в новой редакции предусмотрено оказание государственных услуг по назначению социальных выплат в проактивной форме. Принцип проактивности заключается в постепенном отказе от заявительного характера назначения социальных выплат и переходе на уведомительный. В этом случае, путем обмена данными между информационными системами государственных органов, происходит актуализация права гражданина на получение соответствующих пособий и социальных выплат.
Из ГФСС в проактивной форме назначаются социальные выплаты на случай потери дохода в связи с уходом за ребенком по достижении им возраста одного года. В 2019 году указанная выплата из ГФСС назначена 14 756 получателям в проактивной форме, а с 2020 года в том же формате начата работа по осуществлению социальных выплат по утрате трудоспособности и потери работы.
По мере расширения цифровизации и интеграции баз данных государственных органов и организаций, проактивный характер будет распространен на другие виды социальных выплат из ГФСС.
В целом Закон в новой редакции предусматривает усиление трудовой мотивации и заинтересованности граждан в формальной занятости, стимулирование их участия в системе обязательного социального страхования и повышение социальной защищенности работающих граждан.